Màu sắc là 1 trong 4 yếu tố căn bản trong thiết kế kiến trúc (3 yếu tố còn lại là chất liệu, hình khối và ánh sáng). Và trong kiến trúc chữa lành (healing architecture), vai trò của màu sắc là cực kỳ quan trọng.
Màu sắc là một thế giới huyền ảo, diệu kỳ, hấp dẫn và thú vị. Nó tôn lên vẻ đẹp từng vật thể, làm giàu trí tưởng tượng. Màu sắc không chỉ là một phần thiết yếu của thế giới quan mà còn gắn liền với năng lượng. Mỗi màu sắc sở hữu một bước sóng và năng lượng khác nhau, ảnh hưởng đến người sử dụng.
Y học cổ đại đã phát hiện ra trong cơ thể con người có 7 Luân Xa (tiếng Phạn là Chakra). Đây là những trung tâm năng lượng có vai trò điều hòa sức khỏe từ tinh thần, cảm xúc cho đến thể chất. Mỗi Luân Xa gắn liền với một màu.
Bất kỳ sự mất cân bằng nào trong số các Luân Xa đều gây ảnh hưởng đối với cơ thể và tinh thần. Nếu các dòng năng lượng chảy qua các Luân Xa đều thông suốt thì con người sẽ có tinh thần minh mẫn trong cơ thể tráng kiện. Và nó sẽ góp phần dẫn đến một cuộc sống hạnh phúc.
Màu sắc là 1 trong 4 yếu tố căn bản trong thiết kế (3 yếu tố còn lại là chất liệu, hình khối và ánh sáng). Và trong kiến trúc chữa lành (healing architecture), vai trò của màu sắc là cực kỳ quan trọng. Khi tăng cường cảm giác về màu sắc nhiều hơn thì chúng ta kiểm soát cảm xúc của mình tốt hơn. Từ đó, cơ thể và tâm trí sẽ hòa hợp nhất thể, hỗ trợ phục hồi sức khỏe nhanh hơn.
Vì thế, khi màu sắc được sử dụng khéo léo, tinh tế trong không gian kiến trúc của bệnh viện hay tại những cơ sở khám chữa bệnh, nó sẽ làm cho người sử dụng cảm thấy thoải mái, nhẹ nhàng và bình an so với môi trường thực tế ô hợp vốn chất chứa rất nhiều sự lo âu và căng thẳng.
Thế giới màu sắc dưới góc nhìn kiến trúc chữa lành
Đời sống và sinh hoạt ở bệnh viện được xem như là một cộng đồng xã hội thu nhỏ với nhiều loại hình khu vực: phòng bệnh có thân nhân chăm sóc, khu chăm sóc đặc biệt, khu chuyên khoa, phòng xét nghiệm, phòng chức năng, nhà hàng, công viên…
Với những không gian đặc biệt và đa dạng đó, bài toán đặt ra là làm sao có thể mang đến một sự trải nghiệm tích cực cho tất cả các nhóm người sử dụng khác nhau từ bệnh nhân, thân nhân, đội ngũ y bác sĩ, nhân viên đến khách thăm.
Kiến trúc chữa lành là xu hướng kiến trúc đương đại, nhân văn, hướng đến việc nâng cao các tác động của môi trường đối với bệnh nhân, nhằm tạo sự an toàn, thoải mái giúp giảm thời gian điều trị và giúp hỗ trợ người bệnh hồi phục nhanh.
Trong thiết kế bệnh viện, màu sắc liên quan đến tường, cửa, trần nhà, sàn nhà, đồ nội thất, hình khối, tranh ảnh, hệ thống chỉ dẫn, tiểu cảnh trang trí… Mỗi màu sắc có một ý nghĩa riêng, cần được ứng dụng sao cho thật hiệu quả.
Bởi ngoài yếu tố thẩm mỹ, tùy theo đặc điểm của không gian, đối tượng, nhu cầu… mà kiến trúc sư hay nhà thiết kế nội thất có thể tạo ra môi trường làm thay đổi đáng kể tâm trạng của bệnh nhân, cũng như góp phần mang lại nhiều lợi ích chữa lành cho cơ thể hay tinh thần người bệnh thông qua sự kết hợp hài hòa màu sắc.
Theo bánh xe màu sắc (Color Wheel) do Issac Newton phát hiện, chúng được chia thành 2 nhóm chính:
Gam màu lạnh
Đó là nửa vòng tròn từ các màu xanh lam, xanh ngọc, xanh lục, tím… Gam màu lạnh mang lại cảm giác nhẹ nhàng, ít kích thích thị giác, tạo cảm giác thời gian dường như trôi nhanh hơn, vật nặng trở nên nhẹ hơn và căn phòng trông thoáng rộng hơn.
Do đó, các màu gam lạnh thường được sử dụng trong không gian có tính chất công việc điển hình, truyền thống, quy trình chuẩn. Nhưng nếu sử dụng gam màu lạnh quá nhiều có thể tạo ra không gian đơn điệu, nhàm chán.
Gam màu nóng
Đó là nửa vòng tròn chứa các màu của quang phổ đỏ, vàng, cam… Gam màu nóng có tác dụng kích thích thị giác mạnh hơn nên nó được sử dụng để tạo thêm năng lượng cho không gian. Do đó, trong không gian có nhiều màu thuộc gam nóng sẽ làm cho thời gian có vẻ trôi chậm hơn, các vật thể dường như to hơn và nặng hơn, không gian có vẻ nhỏ hơn.
Khi kết hợp sử dụng các màu nóng, tràn đầy năng lượng trong các môi trường có những điểm trầm và tĩnh lặng sẽ tạo ra cảm giác ấm áp và có sức sống hơn. Tuy nhiên, khi sử dụng các gam màu nóng, cần chú ý mức độ phù hợp nếu không sẽ dẫn đến cảm giác lo lắng, căng thẳng.
Kiến trúc chữa lành ở phòng bệnh nhân
Điều quan trọng đối với bệnh nhân là cảm giác thoải mái, riêng tư, sự hòa nhập, sự thích nghi của thân nhân chăm bệnh. Mặc khác, bệnh nhân cũng cần có cảm giác kết nối với thế giới bên ngoài, không tách biệt hoàn toàn, vẫn cảm nhận được nhịp điệu cuộc sống của xã hội.
Và đây là một số gợi ý: ánh sáng hắt trần dịu nhẹ, có tác phẩm nghệ thuật cảm hứng từ thiên nhiên, khung cửa sổ nhìn ra thiên nhiên, có không gian, chỗ ngủ cho thân nhân, có bàn và hộc tủ chứa đồ, có khóa riêng, có khu vực thao tác thuận tiện cho nhân viên, người sử dụng có thể tự điều chỉnh máy lạnh, ti vi…
Màu sơn tường thường là màu có gam nóng nhẹ, sáng, hạn chế gam màu lạnh vì có thể ảnh hưởng đến nhiễu sắc trên màu da của bệnh nhân, nhất là ở các khoa mà người bệnh cần được thăm khám tình trạng chặt chẽ.
Một nghiên cứu năm 1984 của Roger Ulrich cho thấy: phòng bệnh nhân có cửa sổ hướng ra thiên nhiên sẽ cần ít thuốc giảm đau hơn. Các nghiên cứu sau đó cũng cho thấy rằng phòng bệnh có cửa sổ nhìn ra thiên nhiên hoặc hình ảnh thiên nhiên sẽ giúp bệnh nhân có phản ứng cảm giác đau thấp hơn, dùng thuốc ít hơn và thời gian lưu lại bệnh viện cũng ngắn hơn.
Tại Viện Điều dưỡng Paimio Sanatonium (Phần Lan) do kiến trúc sư Alvar Aalto thiết kế, với đặc thù là thời gian lưu trú dài và chủ yếu là nghỉ dưỡng, trần của các phòng bệnh tại đây được sơn màu xanh lá cây nhẹ để giảm ánh sáng chói từ bên ngoài.
Màu xanh lá cây nhẹ cũng giúp bệnh nhân bớt mỏi mắt khi dành phần lớn thời gian để nằm nghỉ. Các không gian công cộng khác trong tòa nhà được ưu tiên ánh sáng tự nhiên và cảnh quan thiên nhiên.
Còn tại bệnh viện Phục hồi Chức năng Sheltering Arms (Mỹ), màu xám được chọn làm chủ đạo và kết hợp điểm nhấn tường màu xanh biển nhạt làm giúp dịu mắt. Cùng với đó là sự hài hòa từ nội thất có gam màu xanh và màu gỗ. Tất cả tạo nên một không gian nội thất thoải mải, nhẹ nhàng và thư giãn.
Ỏ bệnh viện The Royal Children’s Hospital (Úc), màu trắng kem chủ đạo thống nhất từ tường cho đến trần và sàn tạo cảm giác thân thiện, gần gũi, ấm cúng. Điểm nhấn là nội thất màu vàng nổi bật làm tăng lên tính vui tươi, tinh nghịch cho căn phòng nội trú khoa nhi.
Kiến trúc chữa lành ở khu phẫu thuật
Môi trường phẫu thuật sẽ tốt nhất khi mang lại cảm giác êm dịu và nhẹ nhàng cho bệnh nhân, cũng như tạo ra bầu không khí làm việc chuyên nghiệp và đầy cảm hứng cho đội ngũ y bác sĩ. Tùy thuộc vào các loại phẫu thuật (nội khoa, ngoại, tim, xương, cấp cứu…) mà việc lựa chọn về màu sắc sẽ khác nhau.
Nhìn chung thì sự lựa chọn thường nghiêng về các màu trung tính hoặc các màu nhạt của xanh ngọc, xanh lam, xanh lá cây… Do các màu chủ đạo này thuộc gam màu lạnh nên cũng cần điểm xuyến, nhấn nhá thêm các màu tông nóng để tạo thêm năng lượng cho nhân viên.
Trong vài trường hợp đặc biệt, phòng phẫu thuật được trang bị hệ thống chiếu sáng bằng đèn LED với các bộ lọc có thể thay đổi màu của ánh sáng. Cùng với đó, người ta dùng các tấm kính để che các thiết bị và đôi khi lại khắc hình ảnh thiên nhiên lên đó. Song song đó, các màu sắc êm dịu thường được sử dụng trong các khu vực chăm sóc hậu phẫu nhằm giúp bệnh nhân cảm thấy nhẹ nhàng khi nghỉ ngơi.
Bệnh viện The Royal Children’s Hospital (Úc) đã chọn màu trắng xám làm chủ đạo với mong muốn đem lại cảm giác yên bình và nhẹ nhàng, kết hợp với điểm nhấn là mảng tường xanh dịu mát làm cho không gian phẫu thuật tăng thêm tính hài hòa, êm dịu.
Kiến trúc chữa lành ở phòng cấp cứu
Môi trường hoạt động mang tính khẩn cấp là những khu vực cần có màu nghiêng về thiên nhiên, dịu nhẹ với những gam màu sậm (những màu được pha trộn nhiều màu xám để giảm nhẹ sắc độ) nhằm giúp người bệnh cảm thấy an toàn, thoải mái nhưng đồng thời vẫn đảm bảo hỗ trợ y bác sĩ thực hiện công việc hiệu quả.
Một đặc điểm nữa cần lưu ý cho phòng cấp cứu là nên sử dụng các vật liệu làm cho âm thanh giảm xuống và hạn chế khả năng lây lan của vi khuẩn.
Bệnh viện Dandenong (Úc) dùng gam màu trắng xám – xanh lá cho khu cấp cứu như thể hiện sắc màu tự nhiên dịu nhẹ mang lại cảm giác an toàn, thoải mái.
Bệnh viện Vall d’Hebron University (Tây Ban Nha) có tông màu trung tính cho cảm giác êm dịu, nhẹ nhàng, kết hợp với vài điểm nhấn có các màu nóng đã được giảm nhẹ sắc độ như thể tiếp thêm năng lượng tích cực.
Ngoài ra, khi lựa chọn màu sắc thiết kế các kiến trúc sư phải cân nhắc dựa các yếu tố khác nữa. Chẳng hạn với mô hình hoạt động của bệnh viện, như bệnh viện nhi, phụ sản, tim… thì nội thất và màu sắc được sử dụng sẽ khác với bệnh viện đa khoa.
Với vị trí và bản sắc văn hóa nơi bệnh viện tọa lạc, như ở trung tâm đô thị thì bệnh viện có thể thiết kế mang màu sắc khác so với khu vực địa phương ở tỉnh, nơi gắn liền với thiên nhiên nhiều hơn.
Nguyên tắc chính trong thiết kế kiến trúc chữa lành khi chọn màu sắc là không sử dụng những màu gây căng thẳng cho bệnh nhân hoặc nhân viên bởi vì sau tất cả, màu sắc sẽ gợi lên cảm xúc.
Thường thì kiến trúc sư sẽ không sử dụng quá nhiều màu mà chỉ khoảng 3 đến 4 màu trong một không gian nội thất vì thông thường nhiều màu quá sẽ dễ gây nhầm lẫn trong tâm trí, thậm chí có thể gây ra căng thẳng cho người sử dụng trong không gian đó.
Nói cách khác, màu sắc cần được sử dụng sao cho có cái nhìn hài hòa và thêm các màu tương phản hoặc điểm nhấn với mức độ nhỏ để tạo nên phần khác biệt, ấn tượng và năng lượng.
Vạn Đại An biên tập lại từ bài viết đăng trên Tạp chí Kiến trúc & Đời sống – số 198
Ảnh minh họa từ Internet
